ایران بازار شیشه افغانستان شده

در گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم ملل متحد UNODC که روز دهم سپتامبر ۲۰۲۳ (۱۹ شهریور ۱۴۰۲) در وین منتشر شد، اعلام شده که در فاصله سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، محموله شیشه افغانستان به کشور‌های ازبکستان، جمهوری آذربایجان، تاجیکستان، قرقیزستان، هنگ‌کنگ، چین، پاکستان، استرالیا، اندونزی، سری لانکا، هند، امارات متحده عربی، شرق آفریقا، جمهوری تانزانیا، موزامبیک، یمن، بحرین، ایران، جمهوری چک و فرانسه ارسال شده و مجموع کشفیات شیشه در این مناطق، از ۲.۵ تن در سال ۲۰۱۷ به ۲۹.۷ تن در سال ۲۰۲۱ رسیده که افزایش ۱۲ برابری کشفیات در این بازه ۵ ساله، نشان‌دهنده افزایش تولید است و می‌تواند بر اثر تغییر روش ساخت مت آمفتامین اتفاق افتاده باشد.

این گزارش، تایید می‌کند که مت آمفتامین در افغانستان با سه جور پیش ساز تولید می‌شود؛ «اِفِدرین» استخراج شده از گیاه بومی افدرا (توت قرمز) که یکی از مناطق رویش آن، نواحی کوهستانی و صخره‌ای افغانستان است، «سودوافدرین» استخراج شده از دارو‌های سرماخوردگی، «افدرین» صنعتی که به طریق غیرقانونی از مرز چین، هند، کشور‌های آسیای میانه و پاکستان به لابراتوار‌های تولید مت آمفتامین در افغانستان می‌رسد. کارشناسان UNODC در این گزارش تاکید دارند که اگرچه ممکن است فرآوری گیاه افدرا برای تولید شیشه، یک روش مقرون به صرفه باشد، اما با توجه به حجم بالای کشفیات مت‌آمفتامین افغانستان، بعید است که تولید، به استفاده از افدرین گیاهی محدود شده باشد و بنابراین، در حال حاضر هر سه شیوه (استفاده از سودوافدرین موجود در دارو‌های سرماخوردگی، افدرین صنعتی و افدرین گیاهی) به‌طور همزمان در لابراتوار‌های تولید شیشه افغانستان کاربرد دارد.

کارشناسان UNODC در این گزارش، بابت تغییر رژیم بازار‌های مواد در جهان به جهت ورود حجم بالای مت آمفتامین افغانستان ابراز نگرانی کرده‌اند و هشدار داده‌اند که افزایش تولید شیشه در افغانستان، تشدید ناامنی در کل منطقه آسیا و اروپا را در پی خواهد داشت، چون محموله‌های شیشه افغانستان، باید از جنوب غرب آسیا و جنوب شرق اروپا به شمال و مرکز اروپا برسد که حتما بازار‌های خرده فروشی ۳۳ کشور در این مسیر هم از همین محموله‌ها تغذیه می‌شوند علاوه بر اینکه تردد کاروان‌های مواد از این مسیر، به افزایش جرایم سازمان یافته منجر خواهد شد.... گزارشی که روز دهم سپتامبر درباره تولید شیشه در افغانستان منتشر شد، دومین گزارش سازمان ملل طی ۴ ماه اخیر است.

تیر ماه امسال و در سالروز جهانی مبارزه با مواد مخدر، سازمان ملل با انتشار گزارشی اعلام کرد: «افغانستان از تولیدکنندگان عمده مت آمفتامین‌ها در منطقه است و کاهش کشت تریاک می‌تواند به تغییر به سمت تولید مواد صنعتی منجر شود که بازیگران مختلف از آن سود خواهند برد.» طالبان طی ۱۸ ماه اخیر و بعد از فرمان ممنوعیت تولید و خرید و فروش مواد که آوریل ۲۰۲۲ توسط هبت‌الله آخوندزاده؛ سرکرده طالبان صادر شد، همواره مدعی مبارزه با تجارت مواد بوده و حتی اوایل تابستان امسال و زمانی که اعلام شد وسعت مزارع خشخاش در این کشور در سال ۲۰۲۲، با افزایش ۳۲ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۱ به ۲۳۳ هزار هکتار رسیده و سال ۲۰۲۲ بیش از ۶۱۰۰ تن تریاک به انبار‌های افغانستان منتقل شده، طالب‌ها، خبرنگار یک رسانه بین‌المللی را با خود همراه کردند تا یک گزارش تبلیغاتی با تیتر «کاهش ۸۰ درصدی کشت خشخاش در افغانستانِ بعد از حضور طالبان» از امحای مزارع خشخاش در شرق، مرکز و شمال شرق افغانستان که از دو دهه قبل، پاک‌ترین مناطق به دلیل کاهش وسعت کشتزار‌های خشخاش بوده، تهیه کند در حالی که گزارش‌های اخیر سازمان ملل از افزایش وسعت مزارع خشخاش و تداوم قاچاق هرویین و رشد تولید مت آمفتامین در افغانستان، ثابت می‌کند شعار «مبارزه با تجارت مواد» صرفا برگ برنده‌ای برای میز مذاکره با جامعه جهانی بود که به نظر می‌رسد با انتشار گزارش اخیر UNODC، این برگ برنده هم کارکرد خود را از دست داده است....

مصرف شیشه به جمعیت عمومی رسیده، اما بین کارگرانی که شغل دشوار یا با ساعات طولانی دارند و همچنین بین جوانانی که روابط جنسی کنترل نشده دارند، رواج بیشتری دارد. تا همین اواخر تصور می‌شد که ایران محل تولید عمده شیشه - هم برای مصرف داخلی و هم برای مقادیر کم صادرات باشد، اما تلاش‌های مقامات ایرانی و مقابله با آشپزخانه‌های شیشه ظاهراً به توقف تولید در ایران منجر شده علاوه بر اینکه قاچاق دارو‌های سرماخوردگی و سودوافدرین از ایران به افغانستان هم کاهش یافته، اما حالا گزارش‌هایی از کاهش قیمت شیشه افغانستان در ایران به دست آمده علاوه بر اینکه مصرف‌کنندگان هم از کاهش خلوص ماده مصرفی شاکی شده‌اند.» منسفیلد ضمن اشاره به داستان‌های تایید نشده درباره ایجاد کانون‌های موازی تولید مت آمفتامین در هند و ژاپن، نام ایران را در فهرست کشور‌هایی قرار داده بود که با خطر تبدیل شدن به بازار شیشه افغانستان مواجهند. در این فهرست، نام پاکستان، هند، عراق، سوریه، عربستان سعودی، کشور‌های حاشیه خلیج فارس، بحرین، جمهوری چک و هلند هم ذکر شده بود. یافته‌های منسفیلد، بعد از ۴ سال توسط سازمان ملل تایید شد.

گیاه افدرا؟ افدرین صنعتی؟ سودوافدرین؟

در گزارش UNODC مقدار مورد نیاز گیاه افدرا، سودوافدرین و افدرین صنعتی مورد نیاز برای تولید مت آمفتامین برحسب نحوه ساخت محاسبه شده؛ آشپزخانه‌های افغانستان، برای تولید یک کیلو شیشه خالص، یا ۱۹۶.۸ کیلو افدرای خشک شده (نیمی از وزن گیاه تازه افدرا، آب است) مصرف کرده‌اند، یا ۲۷.۸ کیلو قرص سرماخوردگی یا ۱.۷۵ کیلو افدرین صنعتی در حالی که میزان ماده موثره بر حسب منشأ پیش ساز، متفاوت است به این معنا که در صورت استفاده از گیاه افدرا، میزان افدرین در محصول ساخته شده، حداکثر ۵ درصد، در صورت استفاده از قرص سرماخوردگی، میزان افدرین حدود ۹ تا ۱۵ درصد و در صورت استفاده از افدرین صنعتی، میزان افدرین، بالای ۹۵ درصد خواهد بود.

کارشناسان سازمان ملل بر مبنای میزان کشفیات مت آمفتامین افغانستان در سال ۲۰۲۱ (۲۹.۷ تن) تخمین زده‌اند که برای تولید این حجم شیشه، یا ۶۵۰۰ - ۱۱۷۰۰ تن گیاه افدرا، یا ۴۱۴ - ۷۴۵ تن داروی سرماخوردگی یا ۲۶ - ۴۷ تن افدرین صنعتی مصرف شده است. تاکید گزارش سازمان ملل بر این است که استفاده از افدرین گیاهی، به دلیل مخاطرات اقلیمی و طبیعی، نمی‌تواند مستمر باشد و احتمال تداوم تولید شیشه با افدرین صنعتی قاچاق و دارو‌های سرماخوردگی حاوی سودوافدرین، پررنگ‌تر است اگرچه که ممکن است از پیش ساز‌هایی همچون فنیل استون هم به جای افدرین استفاده شده باشد. کارشناسان UNODC هشدار می‌دهند که تولید شیشه در افغانستان، صرفا به پیش ساز محدود نمی‌شود و حلّال‌ها و عناصر شیمیایی از جمله سود سوزآور، ید و فسفر قرمز هم برای کریستالیزه شدن محصول لازم است که این مواد هم به صورت قاچاق به افغانستان می‌رسد. در این گزارش، تصویری از یک کیسه «سود کاستیک پرک» (هیدروکسید سدیم - سود سوزآور) ضمیمه شده در حالی که روی کیسه، مهر کارخانه‌ای واقع در جاده اصفهان خورده است. این کیسه سودسوزآور، در یکی از آشپزخانه‌های تولید شیشه افغانستان کشف شده است.