غربالگری تکاملی چیست؟

با ابزارهای ساده غربالگری می‌توان روند تکامل کودک را پایش کرده و در کنار تقویت جنبه های مناسب حیطه های ضعیف را تقویت نمود و این مداخلات با کمترین هزینه و با بیشترین اثر بخشی می‌تواند منشأ نتایج مثبت زیادی باشد.

مثال اول: کودکی در آزمون پیش دبستانی نمره خوبی ندارد و والدین از این قضیه سرخورده شده‌ و احساس عذاب وجدان می‌کنند که چه کاری می‌توانستند بکنند تا در این آزمون، فرزندشان سربلند بیرون می‌آمد.

مثال دوم: کودک را به خاطر پرخاشگری و تاخیر گفتاری پیش پزشک برده‌اند و پس از بررسی‌های انجام شده متوجه اختلال اوتیسم شده‌اند. والدین پیش خود می‌گویند که ای کاش زودتر متوجه تاخیر فرزندشان شده و زمان طلایی را برای مداخله از دست نمی‌دادند.

مثال سوم: معلم می‌گوید که محصل در کلاس بیش فعالی داشته و روی دروس‌ تمرکز ندارد. به خاطر این مشکلات رفتاری از طرف هم کلاسی ها هم طرد شده. از طرف اولیای مدرسه هم تحت فشار قرار گرفته‌اند که در صورت استمرار این وضعیت ممکن است دانش آموز از مدرسه اخراج شود. از طرفی والدین برای جبران مشکلات تحصیلی او مجبور به استخدام معلم خصوصی شده اند که آن هم هزینه‌های فراوانی بر خانواده تحمیل می‌کند آیا می‌توانستند از قبل با هزینه ایی کمتر مداخلات موثری از این اختلال پیشگیری کنند؟

یک فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان گفت در جواب این سوال ها و صدها سوال مشابه گفت: با ابزارهای ساده غربالگری می‌توان روند تکامل کودک را پایش کرده و در کنار تقویت جنبه های مناسب حیطه های ضعیف را تقویت نمود و این مداخلات با کمترین هزینه و با بیشترین اثر بخشی می‌تواند منشأ نتایج مثبت زیادی باشد.

دکتر مصطفی صدیقی  اظهار داشت : متاسفانه عمده موارد تاخیر تکاملی در حدی نامحسوس است که ممکن است توجه والدین را بخود جلب نکرده باشد و یا بعضاً پزشکان اطفال و والدین به چند سوال و جواب و معاینه محدود در مطب اکتفا می‌کنند که از دقت پایینی برخوردار است و می‌تواند به خطا مشکلات کودک را کمتر از واقعیت تخمین بزند درحالی که مشکلات تکاملی در طی زمان بیشتر می‌شوند و این سیاست صبر (با گذشت زمان مشکلات حل می‌شود) باعث بدتر شدن اختلالات تکاملی خواهد شد و تمام فرصت های طلایی را از بین خواهد برد.

وی با تاکید بر اینکه مداخلات بهنگام در این خصوص نتایج بهتری را در بر خواهد داشت گفت: گاهی والدین بخاطر درک نادرستی که در حیطه برخورد مناسب با اختلالات تکاملی دارند، هزینه مناسب را صرف این مقوله نمی‌کنند. در صورتی که صرف هزینه در سنین پایین تر بسیار مقرون بصرفه تر از هزینه چند برابری در سنین بالاتر خواهد بودو در چنین شرایطی تست های غربالگری تکامل می‌تواند کمک کننده باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با بیان اینکه تعریف تکامل و اهمیت ، تغییرات حاصل شده در کودک است که بصورت افزایش پیچیدگی در عملکرد و بهبود بقای عمر او ایجاد می‌شود گفت: حیطه‌های تکامل شامل ۵ حیطه: ارتباطی، حرکات درشت، حرکات ظریف، حیطه حل مسأله و حیطه شخصی اجتماعی می‌باشد.

وی با اشاره به اینکه مغز انسان از همان ابتدای شکل گیری در حال افزایش اندازه و همچنین عملکرد های مختلف می‌شود گفت: مغز در دوران جنینی تقریباً ۱۰۰ گرم، در زمان تولد حدوداً ۴۰۰ و در بزرگسالی تقریباً ۱۴۰۰ گرم می‌باشد که این افزایش سریع رشد بصورت افزایش تعداد نورون های عصبی، ایجاد سلول ها و بافت های مختلف محافظ سیستم عصبی می‌باشد.

به گفته او این شبکه عظیم نورونی به همراه اعصاب محیطی مسول کارکرد عصبی یک فرد در تمام طول عمر می‌باشد. بدیهی است که هر نوع عامل ژنتیکی اولیه و یا محرک های مفید و یا مخرب می‌توانند روی رشد و نمو مغز از دوران بخصوص جنینی تا سنین بالا اثر گذار باشند و این روند رشد در ابعاد کمّی و کیفی رخ می‌دهد بنابراین پیش رفت های حاصله بصورت بروز رفتارهای جدید مانند نشستن، بلند شدن، دویدن و ... در مقاطع سنی مختلف خود را نشان می‌دهند.

دکتر صدیقی با اشاره به اینکه در دوران پس از تولد مناطق مختلف مغز مسئول انجام کارهای تخصصی خواهند شد گفت: مثلاً لوب پیشانی برای امور تفکر، لوب آهیانه برای امور حسی حرکتی، لوب گیجگاهی برای امور شنوایی و حافظه و لوب خلفی برای کارکرد بینایی دچار تغییرات تخصصی می‌شوند و این تغییرات عمدتاً در ماه‌ها و سال‌های اول زندگی رخ می‌دهد لذا هر گونه تغییر در این دوران بحرانی میتواند اثرات بعضاً مادام العمر برای فرد بگذارد. بر عکس عوامل محیطی مناسب می‌تواند تاثیرات مفیدی در این مدار بندی ها بگذارد.

این پزشک متخصص با بیان اینکه پایش این روند طبیعی نیازمند ارزیابی ها و معاینات دوره‌ای می‌باشد گفت: کشف بهنگام اختلالات تکاملی فرصت خوبی در اختیار خانواده قرار می‌دهد که ضمن ارزیابی و کشف عامل زمینه ایی اقدامات بموقع را شروع کنند بنابراین به هر مقدار که تاخیر در تشخیص و درمان این اختلالات به تاخیر بیفتد لطمات شدیدتری را می‌تواند بر کودک و خانواده او تحمیل نماید. صرف هزینه و پیگیری والدین در برنامه غربالگری تکاملی می‌تواند زمینه ساز تامین ارتقاء رشد ذهنی کودک در آینده شود.